Deel 2: Op weg naar Neringa: de Heuvel van Kruisen

In deel 1 gaven we jullie een rondleiding van Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, en ook wat culinaire hoogtepunten. Mijn uiteindelijke reisdoel was de kust van Litouwen en meer bepaald de Koerse Wal (Curonian Spit)(zie deel 3). Deze is echter ongeveer 380 km verwijderd van de hoofdstad. Het contrast tussen de hoofdstad en de rest van het land is heel groot. De bruisende hoofdstad met zijn trendy cafébars en restaurants staat in schril contrast met het wat monochrome platteland, met zijn provinciale stadjes en kilometerslange relatief vlakke landschappen en vergezichten. Landbouw is de voornaamste activiteit, dus het uitzicht wordt bepaald door weids uitgestrekte velden, af en toe eens een boerderij met een obligate ooievaarsnest en hier en daar een eenzame boom of bomenrij: “One Tree Hill” meets “Where the streets have no name” meets “The Joshua Tree”.

Je kan meer foto’s vinden op mijn Pinterest pagina.

The Hill of Crosses

Iedereen die me kent weet dat ik een grote aversie heb voor lange afstand autorijden, dus zocht ik naar een bezienswaardigheid ergens tussenin. En toen vond ik deze plek, de Heuvel van Kruisen of Kruisheuvel (Kryžiu kalnas). De heuvel van Kruisen ligt ongeveer halfweg tussen Vilnius en Klaipėda, in het dorp Jurgaičiai, op ongeveer 10 kilometer van de stad Šiauliai en op ongeveer anderhalf uur rijden van Vilnius. Zelfs met een GPS is het zoeken geblazen, want de heuvel ligt temidden uitgestrekte velden.

Rond de parking zijn er tientallen souvenirwinkeltjes, waar je kruisen in alle maten en stijlen kan kopen. Van daar is het nog ongeveer een kilometer wandelen tot aan de heuvel. Het zijn eigenlijk twee opeenvolgende heuvels in de vorm van een zadelrug.

De Heuvel van Kruisen is een internationaal bedevaartsoord en staat symbool voor de kracht van het Litouwse (katholieke) geloof, want het heeft vele bedreigingen doorstaan. De heuvel is een voormalig verdedigingspunt tegen de Tsjaren tijdens de Novemberopstand (1830-1831). Er vielen toen veel slachtoffers en de families konden de lichamen van hun gesneuvelde soldaten niet meer teug vinden en plaatsten dan maar kruisen op de heuvel. En zo ontstond de Kryžiu kalnas, de heuvel van Kruisen. Na nog een paar opstanden en na de onafhankelijkheid van de Russen rond 1920 werd de heuvel een plaats om te bidden voor vrede en voor de slachtoffers van de vele oorlogen. Toen stonden er slechts ongeveer 200 grote kruisen. De fanatiek atheïstische Russen die Litouwen bezetten in 1940, beschouwden de heuvel als een onnodig religieus symbool en vernietigden de volledige heuvel. Toch kwamen de kruisen terug. De Russen – geen schrik van drastische maatregelen – zijn er dan nog een paar keer met de bulldozer doorgereden en hebben er op een bepaald moment zelfs een vuilnisbelt van gemaakt en later ook nog eens geprobeerd om het ganse gebied volledig onder water te zetten. Maar de kruisen bleven terugkomen, als symbool van verzet voor de fiere Litouwers en een teken van trouw aan hun eigen identiteit, geloof en erfgoed.

Hoeveel kruisen, kruisbeelden en rozenkransen er op de heuvel staan is moeilijk te schatten, maar het zouden er rond het miljoen zijn. De heuvel is pure chaos geworden, want iedereen zet maar kruisen bij, waar hij ook maar wil. Er is een centrale gang die je van de ene heuvel naar de andere brengt, maar er zijn tevens vele kleine paadjes op verschillende niveaus, die rond de heuvel gaan. En waar de doorgang soms niet eenvoudig is.

Gelovig of niet, maar de heuvel is indrukwekkend. Foto’s kunnen je misschien een idee geven van de overvloed aan kruisen en hoe groot de heuvel wel is, maar in het echt is het zo veel indrukwekkender. Tot zover de toeristische informatie. Wij zetten ondertussen onze reis voort, richting de ferry in Klaipėda. Maar eerst nog wat culinaire informatie, want we zijn tenslotte een culinaire blog.

Eten in Litouwen 

De Baltische keuken en culinaire tradities zijn eigen aan de regio maar zijn tegelijkertijd beïnvloedt door de buren uit Letland en Estonië, maar ook door de Polen, de Duitsers en natuurlijk ook de Russen. Maar diegene die richting gaf aan de Litouwse keuken door nieuwe gerechten en smaken te introduceren was de Italiaanse Bona Sforza, de tweede en Italiaanse vrouw van Sigismund I de Oude, de Groothertog van Litouwen (16^e eeuw). De Litouwse keuken is niet van de lichtste en is vooral gebaseerd op aardappelen, vlees en zuivelproducten, en daar zijn vooral de lange en strenge winters de oorzaak van. Daarnaast zijn de andere belangrijke factoren die culinaire tradities beïnvloeden, de ligging, geografie en het weer.

De Litouwse keuken is eenvoudig en de smaakmakers zijn vooral diegene die ter plaatse gekweekt worden zoals ajuin, look, karwijzaad, dille en de alomtegenwoordige mierikswortel, die zowat bij elk klassiek gerecht wordt geserveerd.

In tegenstelling tot de twee andere Baltische staten, heeft Litouwen een relatief korte kustlijn, maar echter zeer veel binnenrivieren en ongeveer 4000 meren. Haring is een heel populaire lokale specialiteit (en voorgerecht) maar je zal veel meer paling, snoek en brasem op de menukaart aantreffen. Naast de verse vis, wordt vis met het oog op de winter ook gerookt, gedroogd en ingemaakt.

De winters zijn lang en koud, dat betekent dat het groeiseizoen voor groenten en fruit veel korter is dan bij ons. Dat wil dan ook zeggen dat er veel ingemaakt wordt voor consumptie tijdens de lange wintermaanden: komkommers, tomaten, paddenstoelen, kolen, sauerkraut, rode biet, aubergines, paprika’s. Deze zijn heel dikwijls de basis voor koude gerechten, opgediend met gezouten haring, gekookte eieren, koud vlees en kaas, meestal met een paar sneden heel donker roggebrood (rye bread of Juoda duona)

Op elk menu staan ontelbare soepen en verschiet als je een felle neonroze koude soep wordt geserveerd (Šaltibarščiai), want rode biet is heel populair.

Rye bread krijg je ook dikwijls als aperitiefhapje geserveerd. Het wordt in strips gesneden, ingewreven met look en gebakken. Terwijl het nog warm is wordt het in geraspte kaas gerold. Heel lekker met een lokaal biertje. Een andere lekkernij is de beroemde “Lilija sandwich”: een dikke snee rye bread, ingewreven met olijfolie, en bedekt met blaadjes sla. Daarop komen stukjes gezouten haring en een zachtgekookt eitje, afgekruid met peper en zout.

Veel meer markten waar iedereen zijn verse of ingemaakte producten kan verkopen.Overal in Litouwen vind je nog veel markten, al dan niet overdekt. De overdekte markt in Vilnius bespraken we in het vorige artikel (Halės turgavietė, address: Pylimo str. 58, LT-01307, Vilnius), maar er is nog een andere, hele grote markt voor groeten,fruit, vis, vlees en zoveel meer, namelijk Kalvarijų turgavietė (Kalvarijų g. 61, Vilnius). 

Melk en Kaas

Waar je niet kan naast kijken zijn de zuivelproducten. Zure room wordt zowat bij alles geserveerd, van slaatjes tot soep tot vlees. En verder zie je overal alle mogelijke soorten melk en afgeleide zuivelproducten. Het aanbod in de winkels is veel grote dan bij ons, want zuivelproducten zijn nu éénmaal een belangrijk deel van de dagelijkse voeding van de Litouwers.

Ik was voor mijn vertrek eens aan het grasduinen in mijn oude kookboeken of ik één of ander Litouws gerecht kon terugvinden, maar de oogst was bijzonder mager. Slecht in één boek – Dictionnaire Universel de Cuisine Pratique van Joseph Favre (1849-1903)  – en uitgegeven in 1905, vond ik “Oeufs pochés à la lithuanienne” terug: het zijn Gepocheerde eieren met in boter gebakken croutons van kleine ronde broodjes, belegd met een puree van champignons en gekruid met een beetje glacé de viande (een sterk ingekookte fonds). Het gepocheerde ei gaat er op en verder nog een paar lepels saus périgueux. Het zijn dus meer dan waarschijnlijk de paddenstoelen die op “à la lithuanienne” slaan.

Paddenstoelen

Een land waar je waarschijnlijk niet aan dacht voor paddenstoelen is Litouwen. Dzūkija of Dainava is een gebied gelegen in het zuidoosten van Litouwen, met een nog hele aparte traditionele levenstijl maar vooral veel bossen en moerassig terrein, waar je honderden soorten eetbare paddenstoelen – grybai – kan vinden.

En omdat het gebied niet zo ontwikkeld is als de rest van het land staat alles – dus ook de lokale economie in het teken van bosbessen en eetbare paddenstoelen plukken. Er is hierover zelfs een gezegde in Litouwen: “If not mushrooms, if not fruits, girls in Dzūkija would have been nude” Ze hebben daar in de herfst ongeveer 400 verschillende soorten, vooral eekhoorntjesbrood (funghi porcini), chanterellen, morellen en ga zo maar door. Ganse families en groepen gepassioneerde paddenstoelenplukkers gaan op jacht naar deze mooie en vooral lekkere geschenken van de natuur. En voor de echte liefhebbers van paddestoelen, elk jaar op de laatste zaterdag van september is er een Mushroom Festival in Varena. Die dag wordt een grote paddenstoelenjacht georganiseerd en alle gerechten staan in het teken van de paddenstoel.

Artisanale kaas uit Litouwen: een aanrader! 

Als slot nog een woordje over artisanale kaas in Litouwen. Dankzij een tip van een Litouwse vriend kwam ik op het spoor van een groepje artisanale kaasmakers met een verhaal. Ze waren vooral het drukke stadsleven beu en wilden terug naar de natuur. Ze zijn met 7 tot 8 kaasmakers, verenigd in een soort coöperatieve “Sūrininkų namai”, met een beperkt aantal koeien, schapen en geiten. Ze hebben zich terug getrokken in een paar boerderijen op het rustige platteland in Dargužiai, op ongeveer 50 km van de hoofdstad. Een paar onder hen zijn in de leer geweest bij Franse kaasmakers, onder andere in Pont-l’Évêque, want een aantal kazen lijken kwa smaak trouwens op bekende Franse kazen. Elke zondag brengen ze hun beperkte productie naar de hoofdstad, waar je ze kan vinden in salad bar “Mano Guru”. Je kan er ook alle kazen proeven, en ik kan je verzekeren dat er topkazen tussen zitten. Geen haar op hun hoofd die er echter aan denkt om de productie uit te breiden, en meer kaas te maken, al moet ik zeggen dat hun productaanbod vergroot is, met naast kaas, nu ook yoghurt, zure room, confituren, Medus en Gira (kvass). Mano Guru vind je in Vilniaus str. 22/1, Vilnius

Eén van de betere kazen was de Žan Žakas, Litouws voor Jean-Jacques. De website http://www.vivasol.lt/surininkunamai.lt/ is momenteel in opbouw maar je kan de kaasmakers ook vinden op facebook https://www.facebook.com/SurininkuNamai.lt

Gero apetito!

NM.